1

HET BEGIN EN HET EINDE VAN SATAN.

Het rationele model van Descartes stelde ik tegenover het model van Pascal, die de logica van het hart verdedigde. De ratio is niet alles. Emotionele dimensies kunnen ook kennis opleveren. Bijvoorbeeld intuïtief en naar aanleiding van mythen, poëzie of andere kunstuitingen. Staat u mij toe die te gebruiken in mijn navolgende ontboezemingen.

Enkele jaren geleden had ik een ontmoeting met zeer naargeestige personen toen ik te Florence, in Italië, het klooster naast de kerk Santa Maria Novella bezocht. In de z.g. Spaanse kapel ontmoette ik een aantal naar uitziende persoonlijkheden. Maffiosi, avant la lettre had gekund. Het moeten duivels zijn geweest. Ik maakte me uit de voeten. Over deze persoon(en) zou ik willen uitweiden.

Er wordt veel kwaad gesproken over dit wezen. Voor het moment zou ik als zijn advocaat willen optreden. Maar wilt u a.u.b. de pleiter niet identificeren met zijn cliënt, al lijkt mijn roepnaam op de zijne. En mocht u een sardonische grijns om mijn mond bespeuren wilt u dan dit niet euvel duiden.

Om mijn cliënt beter te begrijpen moet u zijn voorgeschiedenis kennen.

Voor het begin der tijden is God. Dan, met de “big bang”, worden ook engelen gecreëerd. Hemelse boodschappers. Een materialistische denker uit de negentiende eeuw noemt ze spottend: gasvormige hemellichamen.

Een van de hoofd boodschappers heet Lucifer. Van “lux”. Latijn voor licht. Brenger van het licht. God heeft een bijzonder zwak voor hem (of haar). Dat veranderde niet helemaal toen Lucifer en trawanten tevergeefs in opstand waren gekomen. Wie geïnteresseerd is in al de intriges die toen hebben plaatsgehad adviseer ik het verslag te lezen van John Milton daterend uit 1667, en genaamd: “Paradise Lost”.

Het lijkt op een promotiestrijd in een “big Company”, of ook een machtsstrijd in het oude Babylon (De samenzweerders werden uit de hemel geknikkerd. Ze vielen de oneindige diepte in. Ze bleven vallen en vonden uiteindelijk onderdak in huize “pandemonium”. Mogelijk gesitueerd in een “ zwart gat”.

Bij het ontstaan van de mens werd Lucifer, inmiddels luisterend naar de naam Satan jaloers. Satan, in zijn duisternis, had geen enkel vooruitzicht. De mens, naar Gods beeld en gelijkenis geëvolueerd, mits niet al te stout geweest  had dat wel. Van de Griekse denker Parmenides stammen de gevleugelde woorden: “Het zijnde is. Het niet zijnde is niet. Dit laatste regeltje lijkt voor Satan de toekomst. De afgunstige wil de mens meeslepen naar het niets. Heidegger, de grote woordverzinner zei eens :”das Nichts nichtet”. Volgens mij is deze uitspraak alleen zinvol aangaande genoemde satanische activiteit.

Het geduvel begon in het aards paradijs met de verleiding van onze voorouders Adam en Eva. Dat had nare gevolgen. Maar ieder nadeel heb z’n voordeel. Want het paradijs was enigszins saai.

Het moeten kiezen tussen goed en kwaad betekent het hebben van een vrije keus. D.w.z. vrijheid te bezitten, en bovendien een bewustzijn. Als het kwaad er niet was ,was het goede er ook niet. Daarover straks meer.

2

Satan installeerde zich op aarde, als vorst van de wereld. Maar god verbood hem om de mens rechtstreeks fysiek kwaad te doen. Alleen bij het laatste oordeel, als de mens niet de goede kant op mag, mag Satan met hem of haar doen wat hij wil. Wel mag hij zolang de aarde bestaat de mens trachten te verleiden tot een vrijwillige verkeerde keuze. Aan verzachtende omstandigheden of ontoerekeningsvatbaarheid heeft hij niets. Vooral een vrij mens van goede naam is interessant voor zijn kat en muis spel. Het verleiden geschiedt in twee tempi. Eerst wordt een behoefte of mogelijkheid gecreëerd. Zoals in de consumptie maatschappij. Wist Eva veel van die appel aan die boom ? . Dan wordt zij aangezet tot het effectueren van de keuze. Zoals de artsenbezoeker een arts probeert te “masseren” tot het voorschrijven van een bepaald medicijn. In dit kader denk ik aan de opera Porgy and Bess, waarin een slanke jonge heer in driedelig geruit pak ,bolhoed en paraplu en met een licht getinte huidskleur iets, ik weet niet wat, vraagt aan een jonge dame. Deze antwoorde geloof ik: “dat mag niet van mijn moeder”. Daarop begon de heer luidkeels te zingen: “ It is not necessarely so” , wat hij luidkeels enkele malen herhaalde. Nu wil ik niet beweren, dat satan iets met een licht getinte huidskleur te maken zou hebben.

In wezen is Satan onzichtbaar. Een broeder zou weleens de euvele moed hebben gehad om  Satan te vragen : “wie ben jij eigenlijk?”. Waarop hij antwoordde: “niemand”. ( nobody, personne).[ ik ben legio. D.w.z. ik kan vele vormen aannemen, en meerdere personen tegelijk zijn.

Over de slangen truc heb ik het al gehad. Satan volgde de kunsthistorische trend. Tussen 1000 en 1200 nam hij geleidelijk aan de outfit over van de Satyr in het oude Rome.

Tussen 1100 en 1300 ontstonden de romaanse reptiel uiterlijkheden als mode verschijnsel, afkomstig uit de Oriënt en Byzantium. Nadat de West-Europese adel een soort desert-storm waren begonnen, oftewel een kruistocht. Tussen 1300 en 1400 traden vanuit Florence laatgotische, vroegrenaissance duivels op. Deze kenmerkten zich door naast oudere trekjes tevens te beschikken over een stel vleermuisachtige vleugels. Dit is vermoedelijk een “survival” uit de Choe periode van China. Tussen 1200 en200 voor onze jaartelling.

Omstreeks 1500 kwam de renaissance duivel par excellence. Er waren nog wel enkele ouderwetse attributen, zoals hoorntjes maar het lichaam was zeer menselijk. Eigenlijk body-builder-achtig. De schilders kenden de anatomie beter, en realiseerden zich, dat er meer spierkracht nodig was om onwillige niet-uitverkorenen bij het laatste oordeel naar de hel te slepen . Daarna zijn er nog hier en daar contra reformatorische barok duivels, met een schreeuwende grote mond en bloeddoorlopen ogen. Luther schijnt een inktpot naar zo’n bozerik gegooid te hebben.

Na die periode was satan in geen velden of wegen meer te bekennen. Waarschijnlijk begon hij zich te schamen voor zijn oubollig uiterlijk.

De Franse dichter Baudelaire schreef eind 19® eeuw een bundel over de “leuke dingen van het kwaad”. Ook zei hij, dat een van de gemeenste streken van Satan is, dat hij het idee verspreid heeft, dat hij niet meer zou bestaan of zelfs, dat hij nooit bestaan zou hebben. Nu maakt dat niet zo veel uit want parafraserend op een bekend gezegde:” niets duivels is de mens vreemd”.

Hoewel: Satan zelf mocht zoals we eerder zagen het van God niet al te bont maken. Augustinus zei:” satan is als een hond aan de ketting. Hij blaft, maar hij bijt niet”

Tussen 1400 en 1700 heeft er in Europa een waanzin geheerst, die aan enkele

3

tienduizende vrouwen het leven heeft gekost op beschuldiging van hekserij. De heks gooit het op een akkoord met de duivel, wat coïtaal met hem wordt bezegeld. Op vrijdagen begeeft zij zich door de lucht naar een bijeenkomst genaamd de heksen sabbat. Baby’s werden in de baarmoeder gedood. Van de lijkjes werden geneeskrachtige medicijnen gemaakt.

U ziet maar, kwakzalverij is van alle tijden. Er waren in die tijd al mensen die de heksenwaan bestreden. Niet alleen vonden zij theologen op hun pad, maar ook veel juristen. Enkele vragen werden gesteld gevolgd door martelen en de bewijsvoering was rond. (wie waren hier de duivels?)

Pas met de verlichting hielden deze praktijken op.

In de literatuur b.v. speelt bovenstaand betoog een rol in het middeleeuwse spel “Marieke van Nimwegen”. Eind 18^e eeuw schrijft Goethe zijn Faust. Ook in de Faust komt maconnieke symboliek voor.

Over dit toneelstuk zou ik iets willen uitweiden. Het gaat om een weddenschap tussen hel en hemel. God gelooft aan zijn schepsel mens , in de gedaante van Faust. De duivel Mefisto daarentegen durft erom te wedden, dat hij de mens van het rechte pad kan brengen. Als het hem lukt, mag hij de ziel van Faust hebben.

Hoe het met Satan afliep lees ik in het allegorisch gedicht “La fin de Satan”. In 1850 geschreven door Victor Hugo , zoals u weet de auteur van de klokkenluider van de Notre Dame en Les miserables. Hugo was vrijmetselaar. Het gedicht komt op het volgende neer:

Tijdens de val van satan verliest deze op de rand van een rots een vleugelveer. Vanuit het oneindige valt daarop een goddelijke lichtstraal en de veer verandert in een prachtige vrouw, een engel, die de naam krijgt  Liberté , oftewel: Vrijheid.

Zij gaat op zoek naar het verdoemde familie lid Satan , tevens familie van God en die zij tenslotte vindt in een eenzame uithoek op aarde met schuld gevoelens. Zij smeekt hem te stoppen met zijn haat tegen de schepping. Vanaf die tijd heerst er vrede en geluk op aarde. God schenkt Satan vergiffenis .  Hij heet weer Lucifer . Waarde broeders, zoals u opgevallen is gaat dit bouwstuk over het kwaad. Het Franse woord “Ie mal “ betekent zowel” het kwaad” als “de pijn”. In beide betekenissen kan de mens lijden. En naarmate het lijden groter is, in die mate is ook het kwaad groter. Er is een fysiek kwaad, veroorzaakt door natuurverschijnselen en ziekten. En een moreel kwaad. Dit laatste veronderstelt bij de mens om ondanks het weten van het goede toch te kunnen kiezen voor het kwaad. Deze vrijheid in het kiezen veronderstelt een bewustzijn. Een weten en voelen wat fout is. Zo heeft het Franse woord “la conscience” twee betekenissen. “Het bewustzijn” en” het geweten”. Wij mensen moeten het lijden van de ander zoveel mogelijk tegengaan. Met behulp van de wetenschap en de moraal.

4

Ten slotte, wat kan een advocaat van de duivel nog pleiten ten gunste van het kwaad? Vooral als het lijden te hevig, schijnbaar zinloos en schijnbaar uitzichtloos is? Als een positief gevolg zou ik kunnen noemen het nut als waarschuwing ter voorkoming van een groter onheil. Als lijden gekend is, kunnen vreugde en plezier meer mogelijk worden. Je gaat bewuster leven. Het lijden is algemeen menselijk en kan de solidariteit bevorderen. Ongekende creativiteit en overlevingsstrategieën kunnen ontstaan. Pijn en ander lijden werken zuiverend. Als de catharsis bij ziekte en de catharsis bij een toneeldrama of snotterfilm.

Overigens is het maar de vraag of “het kwaad” als zodanig wel bestaat als aanwijsbaar ding. Mogelijk is het kwaad een functie-aanduiding, horend bij een groter plan. D.w.z., dat het zou kunnen horen bij het evolueren van de mens naar een hogere vorm van bewustzijn, zoals onder andere Teilhard de Chardin dat beschreef. Of volgens de lijn van de Indiase wijsgeer Sri Aurobindo. Een te voltooien bouwwerk, andere dan via Darwinistische wetmatigheden.

De duivel zit in de mens.  Sartre zei : “ l’enfer c’est  l’ autre ». De Hel, dat is de ander.                 Dus :  « Ken  u zelve « .

Stan Broekkamp,       juni 2018